|
NATUURSTUDIE SPOREPLANTENSTUDIE MOSSENSTUDIE
Het leven op
aarde |
|||
| . | ||||
|
2004 |
||||
| . | ||||
|
Afdeling Bryophyta, Mossen Algemene determineertabel |
||||
| . | ||||
| - NatuurCentruM RotterdaM - | ||||
| . | ||||
.
.
.
.
.
.
.
| Afdeling Bryophyta, Bladmossen | /\ NaaR BoVeN |
| Algemene determineertabel | |
Met deze algemene
tabel leer je vooral de praktische hoofdgroepen van Blad-
en Levermossen kennen.
Het vraagt de nodige oefening om deze groepen goed te
leren herkennen.
De uitzonderingen zijn een stuk lastiger.
Je doet er goed aan, deze terdege te bestuderen aan de
hand van afbeeldingen en herbariummateriaal.
Pas daarna kan je direct met de aparte groepen beginnen.
| Volgnr. | Omschrijving | Afbeelding | Ga naar | |||
| Volgnr. | Taxon | Vervolg tabel | ||||
| 1 | a | Er is een sporenkapsel aanwezig. | 2 | |||
| b | Er is geen sporenkapsel aanwezig. | 10 | ||||
| Deze onderscheiding is
gemaakt om praktische redenen; het bepalen van de
groep is veel gemakkelijker als er een rijp
sporenkapsel is. De gesteelde broedknopdragers
van Knopjesmos, Aulacomniurn androgynum,
worden wel eens voor sporenkapsel aangezien, maar
ze verschillen ervan doordat het hoofdje een
korrelige structuur heeft. Korstmossen, Lichenes, zijn terloops vermeld onder de tweede mogelijkheid en niet onder de eerste; de opvallende rode vruchtlichamen van Rood Bekertjesmos, Cladonia coccifera s.l. en van de Heikorst, Baeornyces, zijn niet opgenomen. |
||||||
| 2 | a | Sporenkapsel aan de onderkant van de kop van speciale dragers, parapluvormig of gesteeld-kegelvormig, die de weefselstructuur van het thallus voortzetten, nl. de bovenkant met een ruitvormige tekening en een puntje (huidmondje) in elk ruitje. | Orde Parapluutjesmos-orde Marchantiales |
TABEL | ||
| b | Sporenkapsel
niet aan sporenkapsel-dragers; geen ruitvormige structuur met puntjes aan de bovenkant. |
3 | ||||
| 3 | a | Sporenkapsel bij rijpheid met 4 of 2 kleppen openspringend. | 4 | |||
| b | Sporenkapsel opengaand door middel van een deksel. | Onderafdeling Bladmossen Musci |
TABEL | |||
| c | Sporenkapsel niet met kleppen of deksel opengaand, maar onregelmatig openspringend | 7 | ||||
| 4 | a | Sporenkapsel
zeer lang wordend (tot 5 cm of zelfs nog langer),
vanaf de top in 2 kleppen splijtend terwijl de
groene basis nog kan doorgroeien (lijkt sprekend
op gras-kiemplantje); plant thalleus, min of meer rozetvormig; cellen met een klein aantal grote vlakke chlorophyl-lichamen |
Afdeling Hauwmossen Anthocerophyta |
TABEL | ||
| b | Sporenkapsel korter, hoogstens 4 mm, gesteeld (kapselsteel kan heel verschillend van lengte zijn: 2-80 mm), niet aan basis doorgroeiend | 5 | ||||
| 5 | a | Sporenkapsel
met 4 spleten openend, zó dat de 4 kleppen aan
de top samenhangen; plant klein (zelden stengel langer dan I cm), rechtop, zwart (buitenlandse vormen soms donkerrood); bladen in meer dan 3 rijen ingeplant, smal, lancetvormig, ééntoppig; op grote granietblokken, speciaal van hunebedden: |
Klasse Hunebedmossen Andreaeopsida |
TABEL | ||
| b | Sporenkapsel
geheel in 2 of 4 kleppen openspringend, kleppen
aan de top vrij, sporenkapsel meestal zuiver
bolvormig en zwart, soms cilindrisch, soms groen,
na openspringen vaak een bruin kruisje vormend
van de 4 kleppen; kapselsteel glazig wit,
dikwijls lang, snel verwelkend; plant klein of matig groot (Stengel soms tot 10 cm), thalleus of folieus, in het laatste geval met 2 of 3 rijen bladen (in enkele soorten zijn de berg gecompliceerd, waardoor er 4 of 5 rijen lijken te zijn, maar de plant is dan duidelijk dorsiventraal): |
6 |
Onderafdeling Levermossen Hepaticae |
TABEL | ||
| 6 | a | Plant folieus (stengel met b): | Orde Bebladerde Levermossen Jungermanniales |
TABEL | ||
| b | Plant thalleus (rozetten, vertakte stroken, enz.): | 7 |
Onderklasse Thalleuze Levermossen Marchantiidae |
TABEL | ||
| 7 | a | Plant
thalleus, soms met bladachtige aanhangsels.
Thallus homogeen op doorsnede, zonder poriën of
luchtkamers. Rhizoiden glad. Archegoniëm en antheridiën ingezonken in het thallus, aan thallusranden of aan de thallusonderzijde, de archegoniën vaak omgeven door een involucum. |
Orde Boomvorkjes-orde Metzgeriales |
TABEL | ||
| b | Thallus
op doorsnede tweeslachtig: dorsaal uit groen weefsel
met luchtkamers en poriën, ventraal uit kleurloos
weefsel met onder meer oliecellen. Rhizoiden glad
of gestippeld. Archegoniën en antheridiën zittend op het thallus of op gesteelde dragers of ingezonken. Sporofyt gesteeld en al of niet met elateren |
Orde Parapluutjesmos-orde Marchantiales |
TABEL | |||
| 8 | a | Sporenkapsel
met huikje van bladmostype, sporenkapsel bolrond
of ovaal, tussen de topblad; kapselsteel afwezig of zeer kort; bladen in meer dan 3 rijen. |
Topkapselmossen met zittend kapsel |
TABEL | ||
| b | Sporenkapsel
niet met bladmoshuikje; plant thalleus. |
9 | ||||
| 9 | a | Sporenkapsel
in peervormige blaasjes, in groepjes bijeen op
klein rozetvormig thallus (5-15 mm doorsnee); op löss: |
Orde Blaasjesmos-orde Sphaerocarpales |
TABEL | ||
| b | Sporenkapsel geheel in thallus-stroken verborgen, als zwarte puntjes zichtbaar: | Watervorkjes-familie, Ricciaceae |
TABEL | |||
| c | Sporenkapsel
aan de onderkant van het uiteinde van fu-stroken
in zwartpurper tweekleppig omhulsel; thallus-bovenkant met zwakke ruitstructuur, wel duidelijke huidmondjes; op kalk, in holle wegen in kalkstreken: |
Wiggemos,
Targionia hypophylla |
||||
| 10 | a | Plant thalleus (geen duidelijke stengel met regelmatig gevormde b, maar rozetten, vertakte stroken of andere vormen; soms bladachtige schubben aanwezig) | 11 | |||
| b | Plant folieus, bestaande uit stengel met regelmatig geplaatste en gevormde bladen | 16 | ||||
| 11 | a | Plant
grijs, soms geel, oranje, bruin of zwart, ook wel
grijsgroen of blauwgroen maar dan met witte of
grijze onderkant; micr bestaand uit dicht vervlochten schimmeldraden met groene of blauwgroene wiercellen (soms draden ertussen); thallus zeer verschillend van vorm (korsten op bomen, stenen of grond, bekertjes, ronde rozetten, vertakte stroken, of rechtop staande struikachtige structuren) |
Korstmossen Lichenes |
TABEL | ||
| b | Plant
(in normale toestand) heldergroen, microscopisch
bestaand uit normaal celweefsel (soms alleen uit celdraden of celplaten, geen schimmeldraden vlechtwerk) |
12 | ||||
| c | Plant kleurloos of bruin, celklompen of celweefsel verborgen in humus groeiend | 15 | ||||
| 12 | a | Plant
bestaand uit een dicht matje van cel-draden,
gewoonlijk sterk vertakt (loep); de bruine draden die in de grond dringen of vlak tegen het substraat aan liggen hebben (micr) scheefgeplaatste dwarswanden |
Protonema-stadia
van Bladmossen Bryophyta |
|||
| Deze protonema-matjes komen vaak voor op beschaduwde vochtige plaatsen, b.v. langs greppels en leemhoudende zandwandjes, op hout en op stenen; in de regel kan men de bijbehorende mosplantjes wel vinden. Lichtgroen van kleur zijn de matjes van Viltmuts, Pogonatum en Rimpelmos, Atrichum op lemig zand en van Peermos, Pohlia op vochtige randen van akkers; donkergroen tot bruin die van Dikgezoomd Rondblad-Sterremos, Rhizomnium punctatum op vochtig hout, steen, natte greppelwanden; en tenslotte is het bij Eendagsmos, Ephemerum een belangrijker groeistadium dan de zeer kleine mosplant zelf. Het wier Vaucheria kan op klei en slootkanten matjes vormen die veel op protonema lijken, maar dit heeft lange glanzende draden zonder dwarswanden. | ||||||
| b | Plant bestaand uit celplaten zonder verdere structuur (geen nerf of zoom) | 13 | ||||
| c | Plant bestaand uit meer dan 1 cellaag (event.. alleen in de nerf) | 14 | ||||
| 13 | a | Celplaat hartvormig (inbochting aan de top), met aan de basis een bundel rhizoïden ('wortelharen') waartussen antheridium en archegonium gevormd worden (micr): | Prothallia van Varens, Filicopsida |
TABEL | ||
| b | Celplaatje
cirkelrond (groeiend op normaal protonema; vaak zijn er ook jonge bebladerde planten te vinden) |
Protonema-schijfjes
van Viertandmos, Tetraphis pellucida |
||||
| c | Cel-plaatje onregelmatig-langwerpig | Protonema
van Veenmossen Sphagnum |
||||
| Deze zijn wel gekweekt, maar we hebben ze nog nooit in de natuur waargenomen. Ook de protonema-stadia en de kiemende broedkorrels van Thalleuze Levermossen, vormen onregelmatige celplaatjes, die men het beste kan Ieren kennen door broedkorrels van b.v. Parapluutjes- mos, Marchantia, op te kweken. | ||||||
| 14 | a | Plant onregelmatig half-bolvormig, met uitstulpingen waarin antheridia en/of archegonia gevormd worden (micr) |
Prothallia van Paardenstaartsoorten Equisetum |
|||
| Hoewel zeldzaam, kunnen deze prothallia in het voorjaar gevonden worden aan vochtige randen van akkers of in geschoonde greppels; ongetwijfeld zijn ze bij systematisch onderzoek ook op andere standplaatsen te vinden en in andere seizoenen. : | ||||||
| b | Plant vlak | Thalleuze
Levermossen Marchantiidae |
TABEL | |||
| 15 | a | Plant onregelmatige langwerpige celklompjes vormend; in humus: |
Prothallia van Wolfsklauwsoorten Lycopodium |
|||
| b | Thallus vlak, vertakte stroken vormend, in humus en mos verborgen als een kleurloos Vetmos, Riccardia | Cryptothallus mirabilis | ||||
| 16 | a | Bladen in meer dan 3 rijen ingeplant en niet in één vlak samengedrukt | Bladmossen Bryophyta |
TABEL | ||
| b | Bladen
in 2 of 3 rijen ingeplant, ofwel in één vlak
liggend ('samengedrukt') (in één geval zijn de 3 rijen beperkt tot het onderste stengel-deel; zie 28-) |
17 | ||||
| 17 | a | Bladen
in één vlak samengedrukt, maar niet in 2 rijen
liggend (de
toppen van sommige bladen liggen aan de bovenkant
en van andere aan de onderkant); vertakking van Slaapmos-type |
Platmossen en andere Platte Slaapmossen |
TABEL | ||
| b | Bladen
in 2 rijen ingeplant, of althans liggend (de toppen van bijna alle bladen liggen aan de zijranden) |
18 | ||||
| c | Bladen in 3 rijen ingeplant | 20 | ||||
| 18 | a | Nerf
afwezig; bladen 2- tot meertoppig, soms ook
2-delig (onder- en bovenlob, dan vaak
verschillend van grootte en vorm) of half
cirkelvormig tot eirond, zelden enkelvoudig en
toegespitst, bijna steeds korter dan 5 mm,
blad-inplanting breed, vaak zeer scheef; bladcellen zeshoekig of rondachtig, nooit langgerekt |
Bebladerde
Levermossen Jungermanniidae |
TABEL | ||
| b | Echte
nerf aanwezig (van de smalle b-inplanting af
duidelijk 1 verdikt, al kan het einde van de nerf
wel één cellaag dik zijn); bladen in de regel toegespitst, nooit met meer dan 1 top, meestal lancetvormig, indien cirkel- of eirond dan rondom met een duidelijke rand van anders gevormde cellen (zoom); blad-inplanting stevig (nerf!), gewoonlijk smal, soms breed aflopend. |
19 | ||||
| c | Schijnnerf
aanwezig (brede strook van lange cellen in één
laag); bladen bestaande uit 1 over elkaar heen liggende, door een smalle kiel verbonden lobben, waarvan de onderste het grootst is en langwerpig-elliptisch (c 3 :1) |
Nerflevermos,
Diplophyllum albicans |
||||
| 19 | a | Stengel
lang, tot 10 cm, liggend of opstijgend, soms weer
omlaag buigend en 'wortelend'; bladen cirkelvormig tot eirond, groot, 5-12 mm, niet gevouwen, rondom met verdikte zoom; bladcellen zeshoekig, groot, 30-100um |
Rondblad-Sterremos, Plagiomnium + Rhizomnium |
TABEL | ||
| b | Stengel
klein, meestal korter dan 1 cm (een enkele soort
gewoonlijk - 1 cm, soms tot 5 cm), rechtop en
iets achteroverhellend (soms liggend); bladen 'rijdend' (als van de Lis, Iris); een basale schede aan weerszijden van de stengel en topwaarts een b-schijf die een voortzetting is van de dorsale vleugel van de schede. Deze twee samen lijken het eigenlijke, meestal lancetvormige blad, waarop de ventrale vleugel als het ware apart ingeplant is. |
Vedermos-familie,
Fissidentaceae |
TABEL | |||
| 20 | a | Bladen der 3 rijen niet gelijk van grootte, soms ook van vorm | 21 | |||
| b | Bladen der 3 rijen gelijk van vorm en grootte. | 23 | ||||
| 21 | a | Bladen
nerfloos (behalve een schijnnerf, een rij anders
gekleurde cellen in 181-), bijna cirkelvormig of
eirond, of 2- of meertoppig; kleinere derde blad-rij aan de onderkant; bladcellen nooit zeer smal en lang |
Bebladerde
Levermossen, Jungermanniidae |
TABEL | ||
| b | Bladen
met een duidelijke nerf, langwerpig-lancetvormig,
ééntoppig, gewoonlijk toegespitst; plant meestal groter dan 3 cm; in Nederland alleen in kassen |
22 | ||||
| 22 | a | Kleinste rij bladen boven | Racopilum | TABEL | ||
| b | Kleinste rij bladen onder | Hypopterygium | TABEL | |||
| Van dit geslacht komen of kwamen in
kassen van botanische tuinen (Amsterdam, Leiden,
Utrecht) voor: H. ceylanicum Mirt. en H. tenellum C.M. |
||||||
| 23 | a | Plant
groot, 3-20 cm; bladen spits, meestal gekield (op doorsnee V-vormig); bladcellen zeer lang en smal; plant in water of op takken en stenen langs water. |
Geslacht Bronmos Fontinalis |
TABEL | ||
| b | Plant
zeer klein, nauwelijks I cm, rechtop; bladen half-cirkelvormig of ovaal, convex, bovenste met een aantal puntjes, onderste met een enkel topje; bladcellen langwerpig-zeshoekig, 25 x 45 1:1, dicht met chlorofylkorrels gevuld; op vochtig zand, in jonge duinvalleien. |
Haplomitrium hookeri | ||||
| De 3 blad-rijen zijn bij dit levermos als uitzondering bovenaan de stengel niet duidelijk; de bladstand moet dus aan het ondereinde der stengel beoordeeld worden; de topblad welven zich, evenals bij sommige andere levermossen, over de stengeltop heen. | ||||||
.
Vragen, correcties, aanvullingen of tips ontvangen wij graag per E-MAIL.
/BRYOPHYTA DETERMTABEL ALGEM2004.htm
© StichtinG NatuurCentruM RotterdaM
Voor het laatst bijgewerkt op 24 februari 2023
Titel
ALGEMENE MOSSENTABEL
Beschrijving
Trefwoorden: